Σπύρος Γερ. Μαρκέτος – Γεώργιος Κ. Κρεατσάς
Κάθε πολιτισμένη χώρα και κάθε αιώνας έχει κορυφαία πνεύματα που ανοίγουν νέους δρόμους στις διάφορες επιστήμες, στα γράμματα και στις καλές τέχνες. Η νεώτερη Ελλάδα είναι υπερήφανη για τον πρωτοπόρο ερευνητή των βιοϊατρικών επιστημών Γεώργιο Ν Παπανικολάου (1883-1962), που άνοιξε νέους ορίζοντες στον Νέο Κόσμο, αφιερώνοντας τη ζωή του στην παγκόσμια έρευνα για την πρόληψη του γυναικολογικού καρκίνου και τη θεμελίωση του επιστημονικού κλάδου της αποφολιδωτικής κυτταρολογίας.
Η ιστορική δικαίωση του ανθρωπο-σωτήριου αγώνα του συνδέεται άμεσα με δύο κρίσιμες διλημματικές αποφάσεις του…
Η πρώτη συνέβη όταν παρακλήθηκε επίμονα από τον στοργικό του πατέρα να μην φύγει για μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό και να σταδιοδρομήσει μαζί του στη γενέτειρα του, στην Κύμη της Εύβοιας.
Η δεύτερη συνέβη όταν προσκλήθηκε με πολύ ευνοϊκούς όρους από τον εθνάρχη Ελευθέριο Βενιζέλο να γυρίσει στην πατρίδα, που τον είχε ανάγκη για την επιστημονική της ανάπτυξη. Επρόκειτο, κυριολεκτικά, για δύο φοβερά διλήμματα, τα οποία αντιμετώπισε αντικειμενικά, με σύνεση και σωφροσύνη, ακολουθώντας το νεανικό στόχο της ζωής του, που συνοψίζεται μέσα στη φράση του: «Ζω διά να υπηρετώ τη ζωή»
Υπάρχει και μια τρίτη δραματική επιλογή του -που σχετίζεται άμεσα με το τραγικότερο δίλημμα της ζωής του, να επιστρέψει στην πατρίδα ή να συνεχίσει τις έρευνες του στο Μαϊάμι- η οποία αποτελεί το αντικείμενο άλλου ειδικού αφιερώματος.
Η πρώτη διλημματική επιλογή του
0 πατέρας του Γεωργίου Παπανικολάου, ιατρός Νικόλαος Α. Παπανικολάου, Δήμαρχος Κύμης και τέσσερις φορές Βουλευτής Καρυστίας, ήταν εγκλωβισμένος στην εκλογική του περιφέρεια, με κύρια αποστολή την επίλυση των παθολογικών ευρημάτων των ψηφοφόρων του και των υγειονομικών προβλημάτων της περιοχής του. Έτσι, σύμφωνα με τις παραδοσιακές δομές της ελληνικής κοινωνίας της εποχής, θυσίασε ο ίδιος τις ευρύτερες σπουδές του στο εξωτερικό, ονειρευόμενος να χρήσει διάδοχο του -στην επαγγελματική άσκηση της ιατρικής και στην ενασχόληση με την τοπική αυτοδιοίκηση και την πολιτική- το μονάκριβο γιο του, ο οποίος, χωρίς να αγνοεί τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την παράδοση, είχε πολύ μεγαλύτερες πνευματικές ανησυχίες και περισσότερο φιλόδοξα σχέδια από τα δικά του!
0 Γεώργιος Παπανικολάου ήταν βέβαιος ότι για να μπορέσει να συμβάλει στην προαγωγή της πανανθρώπινης ιατρικής έρευνας δεν υπήρχε άλλη λύση από το να μετεκπαιδευτεί και να σταδιοδρομήσει στην κεντρική Ευρώπη ή στον Νέο Κόσμο. Έτσι, παρά τις παραινέσεις και τις επίμονες προσπάθειες τις οποίες κατέβαλε ο πατέρας του, προκειμένου να τον πείσει να επιστρέψει από την Αθήνα στη γενέτειρα του, για να ασκήσουν εκεί μαζί το ιατρικό επάγγελμα, η οριστική απάντηση του ευαίσθητου νεαρού πτυχιούχου ήταν αρνητική! Μπροστά στο πρώτο μεγάλο δίλημμα της ζωής του επέλεξε την οδυσσειακή περιπλάνηση κα τον γεμάτο εμπόδια ανηφορικό δρόμο, που τον οδήγησε στο ανθρωποσωτήριο έργο του, αφού πρώτα φρόντισε να εκπληρώσει όλες τις υποχρεώσεις του προς την πατρίδα, με την ενεργό συμμετοχή του στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 και 1913. Γνώριζε, δηλαδή, ότι χωρίς θυσίες και χωρίς στερήσεις δεν θα μπορούσε να πραγματώσει τα φοιτητικά του οράματα…
Ο Γ.Παπανικολάου στα χρόνια των μεταπτυχιακών σπουδών του στη Γερμανία απέκτησε πλατιά ευρωπαϊκή παιδεία και ακολούθησε το νηφάλιο δρόμο του πνεύματος και της αγάπης, εμπνεόμενος από την αμετακίνητη προσήλωση του στην ανθρώπινη αλληλεγγύη, χωρίς ταξικές ανισότητες, χωρίς βλαβερούς δογματισμούς και χωρίς να προσπαθεί να μετουσιώσει τους νεανικούς σοσιαλιστικούς προσανατολισμούς του σε ενεργό πολιτική δράση.
Η δεύτερη διλημματική επιλογή του
Το ξεκίνημα της σταδιοδρομίας του Γεωργίου και της αχώριστης Μάχης Παπανικολάου στη Νέα Υόρκη ήταν γεμάτο οικονομικές δυσκολίες. Αρκεί να σημειωθεί μόνο πως όταν το ζεύγος των Ελλήνων μεταναστών έφτασε στον Νέο Κόσμο, τα χρήματα που διέθετε μόλις και μετά βίας έφταναν για να ζήσουν δύο εβδομάδες. Έτσι, αναγκάστηκαν και οι δύο να εργαστούν αμέσως σ’ ένα εμπορικό κατάστημα. 0 ένας πουλώντας χαλιά και παίζοντας βιολί το βράδυ σε νυχτερινά κέντρα κι η άλλη ράβοντας κουμπιά, με αμοιβή 5 δολάρια την εβδομάδα. Ευτυχώς, όμως, ο Παπανικολάου διορίστηκε σύντομα βοηθός του παθολογοανα-τομικού τμήματος του νοσοκομείου της Νέας Υόρκης, ύστερα από μεσολάβηση του διάσημου γενετιστή του Πανεπιστημίου Κολούμπια, Τ.Χ. Μόργκαν, ο οποίος σε μία κλασική μονογραφία του («Heredity and Sex») για την κληρονομικότητα και το φύλο είχε αφιερώσει δύο σελίδες γύρω από τα ευρήματα της διδακτορικής διατριβής του νεαρού ερευνητή, που είχε εκπονηθεί στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου.
Η δημιουργικότερη αλλά και σκληρότερη περίοδος των ανεξάντλητων ερευνητικών προσπαθειών του ήταν η 10ετία του 1920. Η πρώτη σχετική ανακοίνωση έγινε πριν από 80 χρόνια (1928) με τίτλο: «Νέα διάγνωση του καρκίνου» («New Cancer Diagnosis”). Ήταν η εποχή κατά την οποία πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες κλινικο-εργαστηριακές μελέτες του για την διαγνωστική αξία της κυτταρολογικής εξέτασης του κολπικού επιχρίσματος.
Εκείνη ακριβώς την περίοδο, ο Ελευθέριος Βενιζέλος – που έδειχνε ζωηρό ενδιαφέρον για τα θέματα της ανώτατης παιδείας- σκέφτηκε πως το Εθνικό Πανεπιστήμιο θα ήταν πολύ τυχερό εάν κατόρθωνε να τον πείσει να γυρίσει στην Ελλάδα για να ενισχυθεί η αποδοτικότητα και να εξυψωθεί το κύρος της μοναδικής τότε Ιατρικής Σχολής. Χαρακτηριστική, επί του προκειμένου, είναι η προφητική απάντηση του Γεωργίου Παπανικολάου προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, όπως περιγράφεται από τον επιστήθιο φίλο του δημοσιογράφο, Κωστή Μπαοτιά, που μαζί με τον κορυφαίο νευροφυσιολόγο, Γεώργιο Γ. Κοτζιά και πολλούς άλλους συμπατριώτες του ανήκαν στο στενό «οικογενειακό» του περιβάλλον στη Νέα Υόρκη. Ο σεμνός Κυμαίος μετανάστης – ερευνητής, αφού πρώτα σημειώνει πως για την επιστροφή του στην πατρίδα δεν τίθεται θέμα διπλασιασμού των αποδοχών του, επισημαίνει με μεγάλη σαφήνεια τα ακόλουθα, τα οποία αντιγράφουμε, χωρίς σχόλια, γιατί, δυστυχώς, εξακολουθούν σε σημαντικό βαθμό να ισχύουν στον τόπο μας ακόμη και επί των ημερών μας. «Το πρόβλημα δεν είναι να μετακαλέσουμε έναν Έλληνα επιστήμονα από ένα ξένο πανεπιστήμιο σ’ ένα δικό μας, γιατί αυτή είναι η εύκολη πλευρά του ζητήματος, αλλά ν’ αποκτήσουμε συνείδηση της σημασίας που έχει η επιστημονική έρευνα, την κολοσσιαία οικονομική προικοδότηση που χρειάζεται, την συνεχή αύξηση των κονδυλίων ερεύνης. Κι αν ακόμα δεχθούμε πως σεις έχετε και την έφεση και το πάθος μιας τέτοιας δημιουργίας, μπορείτε να εγγυηθείτε, οποιονδήποτε, πως θα την έχουνε κι οι διάδοχοι σας; Οπότε, ποιο θα είναι το αποτέλεσμα; Η αχρήστευση ενός επιστήμονος χωρίς λόγο και χωρίς καμία ωφέλεια για τη χώρα, αλλά προς βλάβη και του επιστήμονα και της Ελλάδος».
Επίμετρο
Ο Γεώργιος Ν. Παπανικολάου δημιούργησε ένα ανθρωποσωτήριο επιστημονικό έργο με το οποίο κέρδισε την αθανασία και την αιωνιότητα. 0 κορυφαίος Έλληνας ερευνητής, του οποίου οι οδυσσειακές περιπέτειες της ζωής του σημαδεύτηκαν από φοβερές διλπμματικές αποφάσεις, αδικήθηκε (ατυχώς) από το θεσμό των βραβείων Νόμπελ, αλλά δικαιώθηκε (ευτυχώς) από τους δέλτους της παγκόσμιας ιστορίας των βιοϊατρικών επιστημών.
Ο κ. Σπύρος Γερ. Μαρκέτος είναι Ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας της Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρος της Βαλκανικής Εταιρείας Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Ιατρικής.
Ο κ. Γεώργιος Κ. Κρεατσάς είναι Αντιπρύτανης και Καθηγητής Μαιευτικής και Γυναικολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
